Elektronik Atık Yönetimi 101: Geri Dönüşüm Nasıl Olmalı?

Elektronik Atık | 12 dk Okuma
e-atık örnekleri

İnsanlık, son dönemde tarih boyunca görülmemiş ölçüde önemli bir teknolojik atılım gerçekleştirdi. Artık bir günümüz öncekiyle aynı değil. Önceleri, hızlı gelişimin yarattığı korku kendine bilim kurgu ve distopik gerilim türü eserlerde yer buluyordu. Endüstri 4.0’ın hayatımıza girişi, bu korkunun yerini hıza adaptasyon endişesinin almasına alan açtı. Artık, önümüzde açılan yeni pencereler bizi heyecanlandırıyor ve hayatın her alanını yeniden gözden geçiriyoruz. Bu yeni bakış açısına dijital çağın ve artan teknolojik ürün kullanımının çoğu zaman göz ardı edilen bir yanı da dahil: Elektronik atık yönetimi.

Elektronik Atık Geri Dönüşüm Oranı %5!

Süregelen pek çok sosyal eşitsizliğe rağmen elektronik ürünlerin kullanımı çılgın bir hızla artmaya devam ediyor. Pandemi ile birlikte başlayan uzaktan çalışma ve eğitim modelleri de özellikle telefon, tablet, kamera ve bilgisayar gibi ürünlere olan talebi arşa çıkarmış durumda. Öyle ki, Birleşmiş Milletler’in Küresel E-Atık İzleme Raporu’na göre 2019’da 53.6 metrik ton elektronik atık üretilirken, bu oran 2020 sonunda 74 milyon metrik tona çıktı. Peki bu ürünler bozulduğunda ya da ömrünü tamamladığında ne yapıyorsunuz, hiç düşündünüz mü? 

Ne yazık ki, kronikleşen elektronik atık sorunu çözmek için yapılanlar yeterli değil. Çoğu insan bu atıkların ayrı bir biçimde depolanıp geri dönüştürülmesi gerektiğini ve aksi takdirde sağlığımızın riske girdiğini bilmiyor. Elektronik atık geri dönüşüm oranlarına baktığımızda her yıl artsa da global çapta %10’lardaki bir seviyenin üstüne çıkamadığını, Türkiye’de ise %5 olduğunu görüyoruz. Gelin, başa dönüp elektronik atıklarla ilgili temel bilgileri gözden geçirelim ve bir çözüm arayalım.

elektronik atık geri dönüşüm

Dijital Çağın Yeni Sorunu: Elektronik Atık Nedir?

Elektronik atık ya da e-atık; ömrünü tamamlayan ya da çeşitli sebeplerle kullanmak istemediğimiz tüm elektronik eşyaları ifade ediyor. Dolayısıyla e-atık örnekleri hayli geniş bir ürün yelpazesini kapsıyor.

E-atık Olabilecek Ürünler Nelerdir?

Bu gruba cep telefonu ve otomat da dahil olabilir, bir ampul veya beyaz eşya da. En büyük hatta tek belirleyici kriter ürünlerin alternatif akımla 1000 Volt’u, doğru akımla da 1500 Volt’u geçmeyecek kullanımlar için dizayn edilmesi. 

Yasal düzlemde Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya (AEEE) adını alan e-atıkların sıkı bir biçimde kontrol edilmesi gerekiyor. Sadece atık sorununu büyük bir hızla artırmakla kalmayan bu atıklar, kendine has sağlık riskleri ve çevre sorunlarına da yol açıyor. 

E-atık Neden Zararlı?

Dünyadaki elektronik atıkların değerlendirilmesi neden önemlidir? Barındırdıkları metaller ve içerikler son derece kıymetli ama aynı zamanda zararlı olduğu için! Teknolojik atıkların çevreye verdiği zararlar dışında sağlık ve güvenlik -hatta veri güvenliği- riskleri de var. Elektronik atıkların içerdiği ağır metaller ve toksik maddelerden bazıları şöyle:

  • Kurşun
  • Cıva
  • Kloroflorokarbon
  • Berilyum
  • Bromlu alev geciktiriciler

Bu maddeler genellikle kanserojen olduğu gibi, merkezi sinir sisteminden bağışıklık ve üreme sistemine kadar pek çok konuda sağlığımızı tehlikeye atıyor. İçinde pek çok kişisel veri barındıran tablet, telefon ve bilgisayar gibi cihazları öylece atmanın da apayrı güvenlik riskleri var! 

Özetle, adeta bir parçamıza dönüşen bu aletlerin kullanım ömrü dolduğunda dikkatli bir şekilde bertaraf edilmesi ya da geri dönüştürülmesi çok önemli. Bu atıkların takibi ve geri dönüşümü için dünyada Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (EPR) ilkesi ışığında hareket ediliyor. Türkiye’de de durum -en azından yasal boyutta- çok farklı değil.  İçerdiği kıymetli metallari değerlendirerek elektronik atıklardan altın üretimi yapan tesisler bile var!

elektronik atık toplama noktaları

Rehber: AEEE Nedir?

Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği (AEEE), elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminden bertarafına ve geri dönüşüm süreçlerine kadar geçen süreçteki hukuki ve teknik esasları belirliyor. Böylece “Elektronik atıklar nasıl geri dönüştürülür?” sorusu da tatmin edici bir cevap buluyor. Geri dönüşüm aşamasında toksik maddelerin ve kıymetli metallerin kimseye zarar vermeden ayrıştırılması ve işin bir standarda kavuşması isteniyor. AEEE Yönetmeliği temel amaçları ise:

  • İnsan sağlığını ve çevreyi korumak
  • Zararlı maddelerin kullanımını kısıtlamak
  • Sınıflandırmadan muaf tutulacak uygulamaları belirlemek
  • İthalatı kontrol etmek
  • Atık oluşumunu ve bertaraf edilecek atık miktarını azaltmak
  • Yeniden kullanım, geri kazanım ve geri dönüşüm detaylarını belirlemek.

Yönetmelik bakanlıktan dağıtıcılara kadar herkesin sorumluluklarını belirliyor.

Elektronik Atıklar Nereye Atılır?

Elektronik atık toplama noktaları konusunda asıl sorumluluk belediyelere ve vatandaşlara düşüyor. Bunun için:

  • Elektronik atıkları ayrı bir yerde biriktirerek belediyelerin atık merkezlerine, elektronik atık konteynerlerine ya da üreticiler ve lisanslı işleme tesislerinin kurduğu aktarma merkezlerine bırakabilirsiniz.
  • Yeni bir elektronik ürün satın alınca eskisini elektrik ve elektronik eşya dağıtıcılarına verebilirsiniz. Çeşitli markaların düzenlediği “Eskisini getir, yenisini götür” kampanyası da bir seçenek olabilir.

Öte yandan, elektronik atık yönetimi ve geri dönüşümü konusundaki sorumluluk ise çoğunlukla üreticilere düşüyor. Global ölçekte hız kazanan döngüsel ekonomi çalışmaları, kronikleşmeye başlayan AEEE sorunu için de etkili bir çözüm. 

  • Firmalar tasarım aşamasından itibaren yeniden kullanım ve geri dönüşüme uygun bir dizayn ve materyal kullanımına teşvik ediliyor. 
  • Ayrıca Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (EPR) stratejisi gereği atık toplama ve geri dönüşüm süreçlerini takip etmek de büyük ölçüde onlara düşüyor. 
  • Eğer geri dönüşüm işlemlerinde çevreye zarar veren bir aksilik yaşanırsa, “Kirleten öder” ilkesi devreye giriyor ve tehlikeye yol açan gerçek ya da tüzel kişiler bu zararı karşılıyor.  

Sorun şu ki, firmalar bu yeni geri dönüşüm düzenine geçiş ve sosyal sorumluluk üstlenme konusunda zorluk yaşıyor. Uzman desteğine ihtiyaç duyan firmaların yardımına elektronik atık geri dönüşüm firmaları ya da sosyal girişimler koşuyor. Öte yandan, onların da büyüyen sorunlarla başa çıkmak için teknolojik desteğe ihtiyacı var. Neyse ki, Evreka’nın başarısını global ölçekte de gösteren sürdürülebilir atık yönetimi çözümleri var!

Singapur’un Elektronik Atık Yönetimi Evreka’da

Singapur, elektronik atık yönetimi için önemli adımlar atan ve mikro detaylara kadar inen bir aksiyon planı düzenleyen ülkelerden biri. Bu yüzden, elektronik atıkların potansiyel tehlikelerini bilen ve bu konuya yoğunlaşarak özel çözümler geliştiren Evreka’nın oradaki başarısı bir tesadüf değil! 2021’in yaz aylarından itibaren Singapur’daki çözüm ortağımız ALBA ile birlikte tüm elektronik atık toplama operasyonlarından sorumluyuz. 

Uçtan uca, entegre ve sürdürülebilir çözümlerimizle hem maliyet, zaman ve enerji tasarrufu sağlıyoruz hem de ALBA’nın çeşitli müşterilerine özel geri dönüşüm çözümlerinin takibini ve raporlamasını kolaylaştırıyoruz. Bu sayede Singapur’un elektronik atıkları sorunsuzca toplanıyor, ayrıştırılıyor ve geri dönüşüme gidiyor. Sırada aynı başarıyı Türkiye’de yakalamak var!

Elektronik Atık Sorununa Has Evreka Çözümleri

Evreka, sürdürülebilir kalkınma ve daha iyi bir gelecek için atık yönetiminin önemini kavrayan bir şirket. Üstelik dijital atık yönetimi çözümleri sunmakla yetinmiyor. Yapılan işi daha büyük bir idealin önemli bir parçası olarak görerek sosyal farkındalığı da artırmaya çalışıyor. Hepsi bir arada çözümler sayesinde daha az enerji, zaman ve maliyetle daha verimli hale gelen operasyonlar optimize ediliyor.

Bu bağlamda, elektronik atıklar da globalde ve Türkiye’deki en önemli konulardan biri. İnsan sağlığına ve çevreye zarar vermeyen operasyonlar ise ekonomiye büyük bir değer kazandırmak en önemli amaç. Peki Evreka ile bu konularda ne yapabilirsiniz? Sıra, elektronik atık geri dönüşüm tesisi kurmak ya da büyütmek için operasyonlarınızı destekleyecek Evreka çözümlerine göz atmaya geldi!

Elektronik Atık Toplama Tesisi ve Geri Dönüşüm Merkezi Yönetimi

Atık yönetimi geri dönüşüm merkezi için entegre ama aynı zamanda özelleştirilebilen sistemler hayati önem taşıyor. Mevzuata uyarken rekabet ortamına ve farklı müşteri ihtiyaçlarına ayak uydurmak için Evreka’nın hepsi bir arada çözümleri birebir. Böylece:

  • İdari yük azalırken, ofisteki verimlilik artıyor ve yasal yükümlülükler sorunsuzca yerine getiriliyor.
  • Tedarik ve sevkiyat lojistiği entegre bir sistemle gerçek zamanlı olarak kontrol ediliyor.
  • Yöneticiler; süreçleri, satın aldıkları ya da sattıkları malların sözleşmeleri ve fiyatlarını kolayca takip edebiliyor. 
  • Sürdürülebilirlik raporları, veri geçmişi, beyanlar ve çevrim içi ödeme erişimi ile işleyiş kolaylaşıyor.
  • Müşteriler, tedarikçiler, ortaklar ve diğer paydaşların sunduğu brüt kar marjı raporları ile işletme ve operasyonlar hakkında kritik içgörüler elde ediliyor. 
  • Teslimat durumu, faturalama, ücretler ve talepleri anında görüntüleme imkanı doğuyor.
  • Tüm işlemleri ve verileri tek bir platform üzerinden bütünüyle kontrol edip yönetebiliyorsunuz. 

Atık Toplama Tesisi Yönetimi ise Konteyner Yönetimi, Filo Yönetimi ve Müşteri ve Vatandaş Yönetimi gibi çözümlerin en önemli ve tamamlayıcı parçası. Entegre bir çözüm sayesinde atık yönetimi tesislerinde:

  • Ekipmanları gerçek zamanlı veri ile takip edebilirsiniz.
  • Düzenli bir varlık bakım programı geliştirerek bakım maliyetlerini düşürebilirsiniz.
  • Operasyonlar ile müşterinin bağını artırıp, çalışan güvenliğini de garanti edebilirsiniz.  
  • Etkin takip ve tedarik-sevkiyat kontrolünü en üst düzeye çıkarmak için bir mobil uygulamadan destek alabilirsiniz.
  • Yöneticiler, bir standart getirerek ve tasarruf sağlayarak tüm bölümleri kolayca idare edebilir.
  • Raporlama gösterge tabloları; enerji kullanımı, kaynak dağıtımı ve operasyonun tamamlanma süresinin detaylı bir analizi ile verimliliği artırabilirsiniz. 
  • Gerçek zamanlı veriler sayesinde çeşitli materyaller, varlıklar ve kaynaklar için özel eylemler planlayabilirsiniz. 
  • AEEE yönetim planı ve stratejik kaynak planlaması da hiç olmadığı kadar kolaylaşır!

Siz de dijital çağın en büyük sorunlarından elektronik atıklarla baş etmek için Evreka’nın hepsi bir arada çözümlerinden faydalanabilirsiniz. Daha detaylı bilgiler ve uzmanlarla görüşmek için şimdi bize ulaşın!

eKitaplar

Kütüphanemizden en son e-kitapları şimdi indirin.

E-Kitapları İndirin
Explore More Article